Plaaggeesten in het land

Het natuurboek uit mijn jeugd viel van het vele kijken vanzelf op één bladzijde open: de plek van een pagina-grote foto van een pestvogel. Het boek is in de loop der jaren verloren gegaan, maar die afbeelding staat nog in detail op mijn netvlies. De vogel zit niet in een struik, als op zoveel foto's, maar op een hek. De lucht op de achtergrond is donker, haast onheilspellend. De vogel spat van de pagina af in zijn satijn beige verenkleed, zwarte masker, roodbruine kuif en vleugels met vlakken van zwart, geel, wit en rood. Hij zit op ooghoogte en kijkt brutaal naar de fotograaf.

Het werd mijn droom deze bijzondere vogel ooit in het echt te zien. Geen eenvoudige opgave, want een pestvogel bewoont de dichte taigabossen van Scandinavië en Siberië. Maar... eens in de zoveel tijd dwalen ze in de winter af naar het zuiden en kunnen ze ook in Nederland belanden.

Het duurt nog tot de tijd van internet, waar waarnemingen zo ongeveer per seconde worden gedeeld, dat ik er voor het eerst in mijn leven eentje zie. Het is kort, want in die periode heb ik trombose en ik ben op weg naar het ziekenhuis. Niettemin komt er in die paar minuten een droom uit.

Het is eind oktober en op www.waarneming.nl staan de eerste meldingen van pestvogels. Niet één, niet tientallen, maar honderden. Ze zijn gesignaleerd op de Waddeneilanden. Het lijkt te gaan om invasie: massaal ontvluchten de vogels hun leefgebied, omdat daar (vermoedelijk) onvoldoende voedsel is.

Vroeger kon men dit verschijnsel niet verklaren en werd het plotselinge verschijnen van de vogel beschouwd als voorbode van onheil, zoals het uitbreken van de pest. Dit is onder meer weergegeven op een 14e-eeuws schilderij, waarop het kindje Jezus een pestvogel in zijn handen heeft. In het Engels heet de vogel 'waxwing' , naar de rode puntjes aan de uiteinden van de vleugel, die lijken op de lak van historische stempelzegels. Vanwege het uiterlijk van zijn verenpak wordt hij ook wel zijdestaart genoemd.

In de zomer eet de pestvogel insecten. Hij maakt vanaf een tak korte sierlijke vluchtjes om vliegen e.d. uit de lucht te happen. In de winter, als er geen insecten (meer) zijn, schakelt hij over op bessen, bessen en nog eens bessen. En dat is te merken. De waarnemingen breiden zich snel uit en mijn hart maakt een sprongetje als ik zie dat ze zijn gemeld in... Leiden.

Het is zondag en de buienradar slaat paarsblauw uit. Toch waag ik het erop en ga op de fiets, bepakt en bezakt met kijkers, camera('s) en een voorraadje proviand, richting de bekende universiteitsstad. Onderweg wordt er gewerkt aan het fietspad. Hele stukken leg ik klunend door modder af. "Als ze er nog maar zijn als ik aankom", spookt er continu door mijn hoofd.

In Leiden is het even zoeken waar ik moet zijn, maar als je op een plek mensen in camouflagekleding met verrekijkers, telescopen en allerhande fotoapparatuur wat nerveus ziet rondsjouwen, weet je dat je goed zit. Ze doen hun best niet op te vallen, alleen als je met zo'n groot aantal bent, gaat die vlieger niet op. Nieuwsgierige buurtbewoners komen hun huis uit. Meestal nemen ze die vreemde snuiters niet zo serieus, maar in dit geval ontmoeten we geïnteresseerde mensen. Ik laat een stel door mijn telescoop naar de pestvogels kijken. Jammer genoeg zitten ze hoog in een populierenboom. In het tegenlicht. Je ziet niet meer dan een spreeuwachtig silhouet met een kuifje.

De vogels communiceren met een roep als een rinkelend belletje. Af en toe stijgt er een groep op en verdwijnt achter de daken van de hoge herenhuizen rondom de boom. "Ja", reageert het kijkende stel, "dan komen ze bij ons van de lijsterbes eten". Mijn bloed begint sneller te stromen. Nog voordat ik het durf te vragen zeggen ze: "je mag wel komen kijken, vanuit het zolderraam kun je ze op ooghoogte zien". Er staan meerdere vogelaars om mij heen. Niemand reageert op het aanbod. Ik snap er niets van, maar ik ga mee!

Drie smalle trappen later zit ik op een stoel in een dakkapel voor een open raam. Het wordt me wel teveel om ook nog in te gaan op de aangeboden koffie en thee. Op afstand van een meter of tien staat een lijsterbes met aanlokkelijke vruchten. Maar geen pest(vogel) te zien. Ik wacht en wacht. Net als ik ga denken dat ik ten prooi ben gevallen aan een flauwe grap, hoor ik 'gerinkel'. Een dozijn pestvogels komt dartelend over de dakrand gevlogen en landt in een boom naast de lijsterbes.

Ze lijken hun mogelijkheden af te wegen: "is de kust veilig?", "welk trosje bessen zal ik nemen?". Het gerinkel zwelt aan en alsof één van de vogels een teken heeft gegeven, hangen ze plotsklaps allemaal aan de bessen. Ze eten niet, ze vréten. Als een op hol geslagen Pacman werken ze de ene na de andere bes naar binnen: hap-hap-hap-hap-hap. Ze kunnen in zo'n 2,5 uur een kleine 400 bessen (hun eigen gewicht!) verorberen. Het gerinkel zwelt wederom aan en nog voordat ik één foto heb kunnen maken, vliegen ze weg. Hup, over het dak, uit het zicht, ongetwijfeld naar de hoge populier om uit te buiken.

De gastvrouw komt een kijkje nemen: "en, zijn ze al geweest?". Ik leg uit dat ze na een flitsbezoek aan de lijsterbes net weg zijn. "Blijf gerust zitten, ze komen vast terug". En jawel, na een paar minuten landt er een (andere?) groep in de boom naast de lijsterbes. Het tafereel herhaalt zich, maar nu ben ik voorbereid en staan zowel mijn blik als mijn camera gericht op één bessentros. Er duiken vier pestvogels op af. Het is een heel gestrubbel, hap-hap-hap, even opkijken, hap-hap-hap, rinkelderinkel en wég zijn ze.

Blijkbaar hebben de andere vogelaars zich over hun bezwaar ( angst ;-) ) heen gezet en één voor één betreden zij de zolder. Het wordt krap in het dakraam. Ongetwijfeld net zo voldaan als een volgegeten pestvogel sta ik mijn plek af. De vogels staan nu niet alleen op mijn netvlies, maar ook op de foto. Ik ben helemaal een geluksvogel als een paar dagen later een groep pestvogels in Pijnacker neerstrijkt. Daar sta ik op slechts enkele meters afstand van de vogel die vroeger voor mij zo ver weg leek!

P.S.: links ook een klein filmpje